jaarverslag
Inleiding
Inleiding
We kijken terug op een bijzonder enerverend jaar voor PLANETART, 2023 was een Hell of a ride, vol hoogte- en dieptepunten.
We gingen 2023 vol gas binnen met de voorbereidingen voor TEC ART, dat weer als vanouds in februari plaatsvond tijdens de Rotterdam Art Week. Met het thema Drugs ging een lang gekoesterde wens van Kees de Groot in vervulling. Een thema dat al decennialang relevant is en nu weer actueler dan ooit. Met onze partner WORM zetten we een mooi programma neer in de Witte de Withstraat en de Boomgaardstraat.
Terug op onze thuisbasis in Enschede werd PLANETART geconfronteerd met een aantal fikse tegenslagen. Energiekosten die de pan uit rezen, een voormalig kantoorpand dat bepaald geen energielabel A had en een verlies aan overzicht creëerden een ‘perfect storm’. Hadden we dankzij de financiële ondersteuning van het ministerie van OCW nog maar een jaar eerder onze dromen omgezet in actie, en tal van plannen gerealiseerd, nu keerde onze expansiedrift zich tegen ons.
Het was erop of eronder en na intensief beraad hebben we in de zomer de knoop doorgehakt: met pijn in het hart hebben we ons pand, de broedplaats WARP en daarmee alle daarin gehuisveste initiatieven afgestoten. In juli sloten de SPACEBAR en het MOTF voor een periode van twee maanden, tot aan GOGBOT, en in oktober sloot WARP definitief. De kernorganisatie van PLANETART verhuisde naar een hybride kantoor iets verderop. Van daaruit kunnen we ons gaan richten op onze hoofdtaak: het organiseren van de vetste art & technology festivals die Nederland rijk is, GOGBOT en TEC ART.
De zomer betekende ook de komst van een nieuw gezicht, het is genoegzaam bekend dat Kees - ondanks dat hij met zijn punk stijl forever young is - de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt en dat er naar een opvolger werd gezocht. In augustus mochten we Guido Bertling verwelkomen bij PLANETART, die gelijk de taak oppakte om de organisatie weer (financieel) gezond te maken en tevens samen met Kees GOGBOT op poten heeft gezet.
GOGBOT had wat te vieren, het meest tegendraadse festival van het oosten bestond 20 jaar. Tijdens de opening werd er officieel afscheid genomen van degene met wie het ooit allemaal begon. Kees de Groot, afgezant van de punk beweging uit de jaren 80, degene die met zijn lengte zijn naam eer aandoet, de grote roerganger achter PLANETART, GOGBOT en TEC ART kreeg een saluut op het podium en het beste cadeau denkbaar, een geslaagd festival en als kers op de taart een optreden van electro punk icoon PEACHES! Het Kees-tijdperk is afgesloten, op naar de toekomst!
Met dit jaarverslag kijken we terug op een jaar van omslag en verandering, met de belofte van een nieuwe koers. Er wordt eerst stilgestaan bij kernactiviteiten GOGBOT en TEC ART, daarna volgen de overige projecten van 2023.
Namens Stichting PLANETART
Guido Bertling, Algemeen Directeur
In augustus mochten we Guido Bertling (links) verwelkomen bij PLANETART
Festivals
GOGBOT'23
GOGBOT
'FEED YOUR HEAD / DRUGS & AI'.
Van 7 tot 10 september 2023 vond de twintigste editie van het kunst- en technologiefestival GOGBOT plaats in het centrum van Enschede, Nederland. Het dringende en controversiële thema van dit jaar was 'FEED YOUR HEAD / DRUGS & AI'. Er was een uitgebreid programma - grotendeels gratis - met een wetenschappelijk symposium ("Yeah, Mr. White, yeah science!"), tentoonstellingen, kunst in de openbare ruimte, optredens en een knallend muziekprogramma met live optredens en afterparty's.
Lees
verder
TECART'23
TEC ART
DRUGS
Na de lente-editie van vorig jaar was het TEC ART Festival weer terug in het centrum van Rotterdam van 8 tot 12 februari, voor de tiende verjaardag tijdens de traditionele wintereditie van Rotterdam Art Week! Gekke vieringen vragen om gekke thema's, dus we waren trots om aan te kondigen dat TEC ART '23 het startschot was voor het jaarlijkse thematische onderzoek van de organisatie naar het thema... DRUGS! Het onderwerp drugs is urgent, niet alleen vanwege de nooit eindigende, inefficiënte oorlog tegen drugs en het monopolie van Big Pharma, maar ook vanwege de toenemende vervlechting met technologie in de vorm van recreatieve biotech designerdrugs zoals 4-FMP, Benzo Fury en 2C-B. Hoe kunnen we ons verplaatsen van de repressieve beleidsmaatregelen die druggebruik naar illegaliteit duwen en een gevaarlijke schaduweconomie creëren die zowel individuele gebruikers als de samenleving als geheel stevig in zijn greep houdt? Wat is er nodig om naar een legalisatieactie te gaan, erkennend de positieve relatie tussen drugs en de ontwikkeling van onze kunst en cultuur?
Lees
verder
Overige projecten en events
Museum of the Future
Het Museum of the Future in Broedplaats WARP is de artistieke visie van GOGBOT, maar dan het jaar rond.
In 2022 opende dit mediakunstmuseum met de ambities 24-7 geopend te zijn.
Enkele van de bekende gezichten en langdurige samenwerkingspartners van onze organisatie waren hier te vinden met hun werk. De rode draad van de programmering was net als bij GOGBOT; technologische en maatschappelijke ontwikkelingen, waar de bezoeker middels kunst kennis mee kan maken. Innovatieve installaties, games, films en live acts; het komt allemaal voorbij in de programmering. Het GOGBOT Museum of the Future richt zich op het samenbrengen van zowel internationale gevestigde namen - Floris Kaayk, Richard Vijgen, Poppi Drugs Museum, Julius Horsthuis - als aanstormende kunstenaars en makers, een mix die garant staat voor verrassende en afwisselende tentoonstellingen. Het Museum of the Future wilde er voor iedereen zijn en was daarom gratis toegankelijk. De openingstijden van het museum werden afgestemd met de SPACEBAR, de benedenburen. Op dagen dat die een party hadden was het museum ook geopend. Hiermee werd de verbinding tussen nachtcultuur en kunst gemaakt. De ambitie 24-7 open te zijn bleek verrassend genoeg iets te hoog gegrepen; un de praktijk waren we op donderdag en zaterdag open. Bezoekers kregen een totaalervaring van kunst, de gezelligheid van de bar, en het nachtleven van de party. Een alinea schrijven over het Museum of the Future doet geen recht aan het bijzondere succes van dit experimentele concept.
WARP
WARP is de verzamelnaam van de creatieve broedplaats in het pand aan het Stationsplein, waar PLANETART van de oprichting tot aan de sluiting in oktober 2023 penvoerder van was.
Een mengelmoes van makers en initiatieven op het gebied van kunst, technologie, elektronische muziekcultuur en digitale avant-garde.
In WARP waren de SPACEBAR, het Museum of the Future, het PLANETART hoofdkantoor en enkele tientallen makers, kunstenaars en kunstenaarscollectieven gevestigd. Elk met hun eigen plek binnen de community en in het gebouw. WARP heeft als doel het aanjagen van het klimaat voor makers en het positief bijdragen aan de ontwikkeling van (digitale) kunst en cultuur in Enschede. WARP neemt met de tech kritische houding en de combinatie van kunst en uitgaansleven een unieke plek in binnen het kunstklimaat in Oost-Nederland. Belangrijk in een stad die met een technische universiteit, een aangrenzend kennispark én een hogeschool prat gaat op innovatie. WARP is de spreekwoordelijke kelder van waaruit makers vrijuit kunnen experimenteren, en waar in alle vrijheid de mooiste en de gekste dingen kunnen ontstaan. Waar innovatie uit de grassroots komt en verbonden is met de DIY makerscultuur die PLANETART zo eigen is.
WARP verwelkomt iedereen die zich hierin herkent en die in brede zin wil bijdragen aan de cultuur in Enschede. En WARP geeft ook iets terug, middels coaching en begeleiding van jonge makers, het exposeren van werk van jong talent en door nieuwe initiatieven toe te juichen en te stimuleren helpen wij een nieuwe generatie makers groot worden.
Lees
verder
Wendbaar & Weerbaar
In 2023 hebben we het Wendbaar & Weerbaar project afgerond.
We begonnen dit project in 2021 (tijdens corona) met de doelstelling een online ecosysteem te realiseren waarbij PLANETART - met broedplaats WARP als fysieke manifestatie - fungeerde als social incubator die regionale initiatieven bij elkaar bracht.
Als een soort magnetisch ecosysteem. Binnen de ontwikkeling van dit ecosysteem hebben er de afgelopen drie jaar tal van online en hybride activiteiten plaatsgevonden, waaronder SPACECAST sessies, PLANETART TV, een online Symposium tijdens GOGBOT en livestreams van de SPACEBAR programmering. Er is binnen WARP een streaming- en productiestudio gebouwd met het voornemen vanuit hier organisaties en initiatieven te faciliteren om (onder begeleiding) online of hybride events te produceren.
Creative Bastards heeft het bouwen van het digitale platform voor zijn rekening genomen. Helaas is met het sluiten van WARP in oktober de oorspronkelijke opzet van het digitale platform niet langer uitvoerbaar. Voor het produceren van content blijft een (kleine) fysieke ruimte onmisbaar. We hebben nu alle fysieke (camera’s, audioapparatuur, lichten, etc.) en digitale (online infrastructuur) middelen verzameld en zijn voornemens eind 2024 een hernieuwde uitrol van het digitale platform te bewerkstelligen. In welke vorm en onder welke banier dit zal zijn wordt op moment van schrijven verder uitgewerkt.
Cross-TIC
PLANETART is betrokken als kernpartner bij Cross-Tic. In Cross-TIC worden kunstenaars en cultuurmakers die in Twente (willen) wonen en werken geselecteerd voor verschillende crossmediale ontwikkelingstrajecten.
Zij kunnen deelnemen aan onderzoeken, producties, intensieve ontwikkeltrajecten en collectieve activiteiten.
PLANETART treedt op als mentor en coach voor deelnemers die worden geselecteerd om een Cross-Tic traject te volgen. Er zijn twee soorten trajecten. Productietrajecten waarbij de deelnemer een werk ontwikkeld dat op GOGBOT wordt geprogrammeerd; in 2023 was dat Jeroen van Loon met het werk ‘Reinforced Learning’.
360 lab
De 360 LAB is een ruimte in WARP waar geëxperimenteerd wordt met nieuwe vormen van mediapresentaties.
De ruimte bestaat uit een installatie van acht beamers, een computer en een soundsystem. Makers kunnen zich uitleven en hun wildste ideeën uitvoeren.
Afgelopen editie van GOGBOT was er een samenwerking te zien met het Nanolab van de UT. Cross-Tic Makers Giovanni Allovio, Christos Costantinou en Pablo Koenig presenteerde hier hun werk ‘Studies Towards Matter | STM 2023’, een visualisatie van hoe het voelt door de wereld van atomen te bewegen.
STATIONSPLEIN
Terwijl binnenin WARP en de SPACEBAR de esthetiek van neonlicht en led scherm overheerst reikt PLANETART’s invloed ook naar buiten toe, rondom het pand en op het stationsplein.
De afgelopen jaren is dat getransformeerd van grijze asfaltwoestijn naar een urban playground voor skaters, zonnebaders en (ouders met) kinderen.
Een stad wordt gepland door beleidsmakers maar wordt gemaakt door haar bewoners en de mengelmoes aan (sub)culturen die zij meebrengen. Maar dan moet er wel ruimte zijn om samen te komen en iets te laten ontstaan. Wij geven een stem en een podium aan de echte makers van de stad: hackers, skaters, nerds, solarpunkers, DJ’s en alle andere creatievelingen die zich thuisvoelen bij PLANETART. Robot Metropolis, die pontificaal op het stationsplein staat, houdt fier de wacht over iedereen die het plein aandoet of passeert. In de zomer is het plein deels terras, dan heeft de SPACEBAR er een tiental tafels staan, en elk jaar zijn er nieuwe (tijdelijke) kunstwerken die worden getoond.
PLANETART archives
De artistieke nalatenschap van PLANETART in kaart gebracht. Dit archief is een dappere poging om na te gaan wat Kees de Groot in naam van PLANETART allemaal op zijn artistieke conto heeft geschreven.
Onderzoeker en lokaal talent Lars van der Miesen heeft Kees daartoe een jaar lang gevolgd en bevraagd.
Kees de Groot is sinds de jaren 80 actief als mediakunstenaar, hij hoorde bij de pioniers die deze kunstvorm op de kaart hebben gezet. Samen met alle activiteiten daarna was dat een data-mijn van jewelste. Een schat aan materiaal dat er om sméékte gearchiveerd te worden. Het onderzoek heeft geresulteerd in een pagina op de website met een tiental blogs, waarin hij Kees aan de tand voelt over ruim veertig jaar kunstenaarschap. Daarbij een interactieve tijdlijn waarin hij Kees’ leven en werk naast grote gebeurtenissen op het wereldtoneel laat zien, zo wordt het in een historisch perspectief geplaatst.
Wist je bijvoorbeeld dat Kees in 1979, één jaar na zijn start aan de AKI door pure bravoure onder zijn dienstplicht uit wist te komen?
Lees
verder
SPACEBAR
De SPACEBAR is de enige echte underground bar annex club in Enschede, waar de nachtuil zijn hart kan ophalen.
Achter de Berlijns aandoende ingang aan het stationsplein kom je in een andere wereld, hier staat de cyberpunk beleving voorop.
De bar is in 2020 geopend om een vaste plek te hebben voor nachtcultuur. Hier kan de liefhebber van alternatieve elektronische muziek, mediakunst en een algehele cyberpunk sfeer terecht. In de zomer brengt het terras aan de voorkant leven in het verder grauwe stationsplein.
Door problemen met de energierekening, waarna broedplaats WARP werd afgestoten, moesten we in de zomer van 2023 een lastig besluit nemen, ook de SPACEBAR sloot de deuren. Achter de schermen werd hard gewerkt aan een oplossing en tijdens het GOGBOT festival konden we niet alleen weer onderdeel zijn van het muziekprogramma, daarna bleven we open en werd het programma hervat. De twee maanden bezinning waren nodig om tot inzicht te komen, SPACEBAR gaat vanaf dat moment onafhankelijk van PLANETART verder. Natuurlijk blijven we wel innig samenwerken.
Lees
verder
Koningsdag
Of je nou voor of tegen de monarchie bent; Koningsdag is van ons allemaal.
Voor het grootste verjaardagsfeest van het land trok PLANETART in 2023 alles uit de kast; vanaf Koningsnacht was het hele stationsplein één grote elektronische open air rave.
Op de 27ste was er van 12:00 tot 21:00 een doorlopend programma met DJ’s die de beste techno, electro en drum ’n bass draaiden. Funktion-One speakers, een ijzersterke line-up en een open air stage van negen meter maakten het compleet. Na negen uur kon er binnen in de SPACEBAR tot diep in de nacht verder worden gedanst.
SPACEBAR Plug & Play Streaming Service
Begin 2022 zal de Plug & Play Streaming Service in de SPACEBAR gelanceerd worden
om wendbaar en weerbaar te anticiperen op nieuwe pandemieen, apocalypses en WWIII.
Zo kan je alle evenementen van PLANETART live blijven volgen of terugkijken in ons online archief. In samenwerking met Stichting Catnip zal PLANETART een nieuwe studio aan de SPACEBAR toevoegen.
Met
Met: Katrien Jacobs, Rob van den Hoven van Genderen, Roshan Nejal, Wu Ming 1
Booster (in WARP)
1 april stond Booster Festival op het programma in de binnenstad van Enschede.
De SPACEBAR was tijdens Booster de locatie voor een speciale samenwerking met fake X. Isaiah, shabby, Tp. Ursid, en rooiebiet kwamen voor wat oldskool harde deuntjes draaien. Bij onze bovenburen en medehuurders van WARP Sickhouse was een deel van het Boosterprogramma.
“It’s all about the numbers!” : statistieken en cijfers
BEZOEKERS
projecten
2023
Bezoekers projecten PLANETART 2023
- 13816
- 20654
- Museum of the Future (33 openingsdagen)1372
- Booster Festival (1 april)750
- Koningsdag (Stationsplein, 27 april)1000
- PLANETART Archives (online unieke users )3000
- Livestreams programmering Spacebar (40 sessies, online kijkers)3000
Totaal
43592
Over PLANETART
PLANETART, de organisatie achter GOGBOT en TEC ART is in 1995 opgericht door Kees de Groot. Met onze evenementen zoeken we altijd de grens op.
Ons doel is het aanjagen van maatschappelijk debat en een optimale ontwikkeling van creativiteit om de status quo te doorbreken. We doen dit door het organiseren van landelijke events, festivals en onderzoeksprogramma’s waarbij onze insteek altijd de creativiteit van de mens is. Met een scherp randje welteverstaan. Ons programma is toegankelijk voor een breed publiek, maar heeft altijd een uitdagende, kritische, actuele en reflecterende thematiek, waarbij het voortdurend de vinger aan de pols van de actualiteit houdt.26
Wij richten ons op de openbare ruimte en zijn toegankelijk zonder gemakkelijk te zijn. Ongemak hoort, moeite doen loont. We werken samen met diverse partners uit onderwijs, kunst, cultuur, wetenschap en bedrijfsleven.
PLANETART behoort bij de zogenaamde BIS-instellingen van het Ministerie van OCW en verzorgt GOGBOT: een beeldbepalend Evenement in Overijssel. Daarnaast draagt ook de gemeente Enschede bij aan de ondersteuning van de organisatie, evenals vele fondsen en sponsoren.
PLANETART wordt sinds 2021 ondersteund door de BIS. Met de gelden en de waardering die we hebben mogen ontvangen hebben we een professionaliseringsslag gemaakt: zakelijke leiding, curatorschap, productie investeringen en marcom. We werken volgens de codes in het culturele veld. Er is een formele Raad van Toezicht opgericht en de statuten van de stichting zijn geactualiseerd. Daarnaast is de structurele samenwerking met een aantal grote landelijke en regionale partners versterkt. Huisvesting PLANETART was tot oktober 2023 jaar gehuisvest in WARP Technopolis, de voormalige creatieve broedplaats aan het stationsplein van Enschede. Door omstandigheden moesten wij helaas voortijdig verhuizen. Sinds juli 2023 huurt PLANETART een ruimte op steenworp afstand van de oude broedplaats, aan het Wilminkplein, nog steeds middenin de stad. We faciliteren en begeleiden tientallen talenten, kunstenaars, makers en initiatieven die terug zijn te vinden in de programmering van onze evenementen.
PLANETART is ook kernpartner van Cross-TIC, een talent- en ontwikkelingsprogramma voor de jonge makers van de toekomst. We dragen daarmee bij aan de ontwikkeling van de avant-garde kunst en de creatieve industrie; van wezenlijk belang voor de culturele voedingsbodem en het maatschappelijk welzijn in Enschede, de regio Twente en daarbuiten.
De toekomst van Planetart
Hoe zien wij de toekomst van PLANETART? Zelden was het zo lastig om die vraag eenduidig te beantwoorden. Bravoure is PLANETART eigen, die hoort bij ons.
Maar we zijn ook een organisatie met verantwoordelijkheden, die nopen ons nu tot meer bescheidenheid dan voorheen. PLANETART heeft zich na een jaar waarin we werden geconfronteerd met vele tegenslagen opnieuw moeten uitvinden. We hebben onze verantwoordelijkheid genomen en lastige keuzes gemaakt, en daardoor hebben we onszelf weten te herpakken.
De organisatie werd na 2020 steeds groter, met vele initiatieven en side projects, die de naam en faam hebben laten groeien maar ook hebben gezorgd dat de aandacht versnipperd is geraakt. De uitgangspositie van PLANETART van vandaag - met een compact team werken aan de kernactiviteiten; festivals GOGBOT en TEC ART - zorgt ervoor dat we de focus en controle weer terug hebben.
Waar dit nieuwe avontuur ons gaat brengen is nog niet te voorspellen, zeker is wel dat we beter dan ooit weten waar we staan. De komende maanden staan in het teken van GOGBOT, dat in navolging van ‘TEC ART: Radiant Voids’ een natuurkundig tintje zal krijgen met het thema ‘Atom Smasher’. De wereld van de atomen, licht en ruimte intrigeren mensen al eeuwen, kunstenaars en wetenschappers voorop. Van het allergrootste tot het allerkleinste, hoe meer we weten hoe meer we snappen hoe onvoorstelbaar die wereld is, voorlopig blijft die ongrijpbaar. Een toepasselijk jaarthema.
Er staat een nieuwe BIS ronde voor de deur, waar we wederom een aanvraag voor hebben ingediend. De uitkomst daarvan zal een grote weerslag hebben op de plannen vanaf september. ADAPT or DIE is ons motto, en tot nu toe is PLANETART er steeds in geslaagd om zich aan de omstandigheden aan te passen, I’ts PLANETART-DNA. We gaan, gepakt met realisme en zelfreflectie, optimistisch voorwaarts!
Diversiteit & Inclusie & PLANETART
In 2023 heeft PLANETART de eerste stappen gezet om in het Verre Oosten de Code D&I uit te rollen. Met de organisatiescan D&I en de 4 P’s als uitgangspunt is er actief gewerkt aan een fundament waar de komende jaren verder op gebouwd kan worden.
We prijzen ons om ons diverse en inclusieve programma en handelen de samenstelling daarvan bewust ter voorkoming van eenzijge representatie. Een telling voor 2023 toont aan dat de genderverdeling man-vrouw voor de TEC ART en GOGBOT programmering bijna 50-50 is. Hoogtepunt van GOGBOT 2023 Peaches staat bekend als feministisch icoon en cheerleader van de queer-community. We besteden binnen onze programmering ook aandacht aan non-binaire kunstenaars als Mary Maggic, Lu Yang en Zoë Mc Pherson. Daarnaast is er inhoudelijk gezien ruimte voor een veelzijdigheid aan (politieke) stemmen, hoewel we inzien dat de focus vooral op kunstenaars van binnen de Westerse wereld ligt. Het aantal lokale samenwerkingspartners in Enschede dat als progressief divers en inclusief kan worden bestempeld is op een hand te tellen; we nemen daarom liever zelf het voortouw door bijv. partnerschappen met Extinction Rebellion of de actiegroep ‘Fuck Poetin’ aan te gaan. Het blijft echter tijdrovend dit soort samenwerking volwaardig te realiseren. De ambitie is voor de periode 2025 - 2028 een langetermijnplan te ontwikkelen wat dit soort ‘progressieve’ partnerships duurzaam bestendigt, zowel in Rotterdam als Enschede. Qua publiek laten onderzoeken van o.a. The Alignment Model, het Culturele Doelgroepenmodel en I&O Research zien dat onze programma’s consequent een jonger en cultureel reclusiever publiek bereikt dan andere grootschalige evenementen in de regio. We zijn trots op het feit dat we jongeren die traditionele kunstinstellingen niet bezoeken zich wel op hun gemak op ons festival. Tip: omarm de nachtcultuur, ook al maakt die soms wat rotzooi in je white cube omgeving of Venetië-paviljoen. Het bedienen van deze niet-kunstbezoekers blijft ook de komende jaren een van onze speerpunten. Als laatste blijft dan het ‘personeel’ over (een kat heeft personeel, wij spreken liever van medewerkers). Hier moeten we onze hand in eigen boezem steken en stellen dat ons vaste team voornamelijk bestaat uit witte mannen. We zijn ons hier terdege bewust van en hebben binnen de projectplannen voor komende jaren ruimte gereserveerd voor het aantrekken van nieuwe projectmedewerkers die aanvulling bieden en tegengas geven.
Fair Practice & PLANETART
PLANETART heeft alle actiepunten die zijn benoemd in de Bis-aanvraag voor de periode 2021 - 2024 behaald. Er is geëxpliciteerd waarop wij de honoraria voor kunstenaars bepalen, gebaseerd op de beloningsrichtlijn van het Mondriaanfonds.
Het medewerkersbestand is uitgebreid; deze worden betaald volgens een passende cao. In de begroting baseren we ons op de cao kunsteducatie. Er is een ontwikkelings- en opleidingsystematiek voor medewerkers opgesteld en geïmplementeerd; o.a. de cursus Leiderschap in Cultuur wordt momenteel door een van onze medewerkers gevolgd. Er is een externe doorlichting geweest op het gebied van verzekering. Onze ZZP-tarieven zijn herijkt op basis van verantwoordelijkheden en ervaringen. Er is een vrijwilligersbeleid, inclusief vrijwilligersvergoeding. Auteursrechten zijn doorgelicht, er wordt afgedragen aan Buma.
Cultural Governance & PLANETART
PLANETART is dertig (!) jaar geleden begonnen als doorgedraaid kunstenaarsinitiatief. Vanouds werden alle projecten die we organiseerden, inclusief GOGBOT en TEC ART, met veel passie (lees: DIY overwerk) gerealiseerd door een groep ‘goede vrienden’. Tot aan 2020 ontving PLANETART naast structurele subsidies van provincie Overijssel en gemeente Enschede vooral incidenteel steun van fondsen. Alles was gericht op de creatieve output, met name de festivals GOGBOT en TEC ART; het zakelijke aspect van financieel- en organisatiebeheer was bijzaak.
Vanaf 2016 is met betrokkenen rondom en binnen PLANETART nagedacht over de toekomst van de stichting, mede in het licht van het naderen van de pensioengerechtigde leeftijd van de oprichter, Kees de Groot. Dit heeft geresulteerd in acties om de stichting te borgen in het culturele leven van Enschede, Twente en Nederland.
In 2020 zijn deze acties bekroond met het toekennen van een BIS-subsidie door het Ministerie van OCW voor de periode 2021–2024. In de aanvraag voor de BIS-subsidie is noodzakelijkerwijs aandacht gegeven aan de professionalisering van PLANETART. In sneltreinvaart zijn organisatorische stappen gezet, waaronder het introduceren van een Raad-van-Toezichtmodel. Daarnaast zijn organisatorische en administratieve procedures voor controlling en monitoring ingevoerd en is het beginsel van fair pay omarmd.
Toch vroeg de nauwgezette opvolging van alle nieuwe procedures een langere adem dan verwacht. De cultuurverandering die daarvoor nodig was – en die wordt verwacht van een gevestigde professionele culturele organisatie – vroeg meer van de organisatie dan vooraf ingeschat. Het spreekt voor zich dat de achtereenvolgende coronacrisis, energiecrisis en economische crisis hierbij niet behulpzaam waren: crises doen nou eenmaal een beroep op improvisatietalent, kortom de organisatiecultuur waarin PLANETART de eerste 25 jaar groot in is geworden.
In dit verband was het uitblijven van een goedkeurende accountantsverklaring in 2021 een eerste wake-up call. De extra aandacht voor procedures en de opvolging daarvan in de periode 2022 en 2023 hebben wel geleid tot goedkeurende accountantsverklaringen. Tegelijk was het pijnlijk dat het feitelijke zicht op de financiën geen gelijke tred hield met de organisatorische ontwikkelingen, en – niet te vergeten – een forse uitbreiding van het aantal activiteiten, met als gevolg aanzienlijke financiële tekorten over die jaren. Het heeft inmiddels geleid tot een herstelplan met als kern dat PLANETART teruggaat naar de basis, om van daaruit weer verder te kunnen springen. Ondanks de wervelingen in de afgelopen jaren kunnen we nu wel vol overtuiging stellen dat we robuuste controlling- en monitoringsprocessen hebben waarmee we voldoen aan alle acht principes van de Governance Code Cultuur.
Hierna reflecteren we op deze code en geven we een doorkijk naar de stappen die we nog gaan nemen.
Principe 1: maatschappelijke doelstelling
In de aanloop van het terugtreden van de oprichter en artistiek directeur Kees de Groot is een manifest opgesteld dat het DNA van PLANETART omschrijft. In een drietal rondes is dit manifest door zowel de voormalige bestuurder, de huidige bestuurder en de Raad van Toezicht onderschreven. De Raad van Toezicht is belast met het bewaken van de het DNA. Dit heeft zij in haar jaaragenda opgenomen als vast punt op de eerste RVT vergadering in een kalenderjaar. Los van het specifieke DNA past PLANETART in het hart van de identiteit van Twente als creatieve top-technologische regio. PLANETART heeft een belangrijke rol bij het uitdagen en stimuleren van creatief talent. En GOGBOT is een volledig toegankelijk festival: het vindt plaats in de open ruimte en de toegang is gratis.
Aan dit principe wordt volledig voldaan.
Principe 2: pas toe / leg uit
Bij deze wordt aan dit principe volledig voldaan.
Principe 3: onafhankelijkheid bestuurders en toezichthouders
Bestuurder en de leden van de Raad van Toezicht zijn volledig onafhankelijk van elkaar. De huidige leden van de RvT hebben in het verleden rollen gehad waar PLANETART een belang had. Daarbij is steeds integer gehandeld en inmiddels zijn de volgende mogelijke vormen van belangenverstrengeling verleden tijd:
- PLANETART laat de boekhouding doen door een college culturele instelling, waar een lid van de Raad van Toezicht directeur/ bestuurder was. De afspraken zijn gemaakt met het hoofd bedrijfsvoering van die instelling.
- De Universiteit Twente is een belangrijke samenwerkingspartner voor PLANETART. Een van de leden van de RvT is hoogleraar aan de UT. Afspraken over betrokkenheid van PLANETART bij projecten op de UT worden door een andere functionaris binnen de UT gemaakt.
- De gemeente Enschede is een belangrijke subsidiënt van de stichting. Een lid van de RvT is in het verleden, ver voor zijn toetreden tot de RvT, programmamanager cultuur bij de gemeente Enschede geweest. Inmiddels heeft dit lid van de RvT een volledig ander takenpakket binnen de gemeente.
Met deze voorbeelden wordt duidelijk dat er een zekere spanning zit tussen betrokkenheid en kennis aan de ene kant en onafhankelijkheid aan de andere kant. De RvT spreekt open over deze zaken.
Principe 4: bewust van rol en verantwoordelijkheden
Statutair zijn de rollen en verantwoordelijkheden vastgelegd in lijn met de code. In de dagelijkse praktijk groeien we steeds meer toe naar deze situatie. Gezien de fase waarin PLANETART zich bevindt ontkomt de RvT er niet aan zich – in volle bewustzijn – op momenten dichter bij de operatie te begeven dan volgens de letter van de code. Veel van deze activiteiten kunnen gezien worden als sparringsmomenten tussen RvT en bestuurder. Dit punt heeft onze aandacht en staat geagendeerd voor de zelfevaluatie die plaatsvindt in september van elk jaar.
PLANETART voldoet aan dit principe en laat dat - afgezien van uitzonderingssituaties – in de praktijk ook zien.
Principe 5: bestuur is verantwoordelijk
Dit is helder en duidelijk. Met de overschakeling naar een eenhoofdige directie als onderdeel van het herstelplan is dit zelfs nog verder verhelderd.
PLANETART voldoet volledig aan dit principe.
Principe 6: zorgvuldig en verantwoord omgaan met mensen en middelen
In 2023 is fors ingegrepen in de organisatie. Dit had vanzelfsprekend consequenties voor mensen en middelen. Op het moment van ingrijpen was de nieuwe directeur/bestuurder nog niet in functie. Aanstellen van een interim directie was financieel niet mogelijk dus in het kader van verantwoord omgaan met de (op dat moment zeer beperkte) middelen heeft de RvT het voortouw genomen. Met vrijwel alle betrokken medewerkers is tot een goede afronding gekomen. Er blijft een grote groep mensen actief betrokken bij PLANETART, maar er zijn ook mensen die zich niet konden vinden in het herstelplan en met negatieve gevoelens hun betrokkenheid hebben beëindigd.
PLANETART voldoet naar beste kunnen aan dit principe.
Principe 7: professioneel toezicht
Zoals beschreven in de BIS-aanvraag 2021-2024 groeit PLANETART naar een professionele organisatie. Onderdeel van deze stappen was het zoeken naar het beste besturings- en toezichtmodel. In 2021 is gekozen voor het RvT/Directeur-bestuurder model en zijn de statuten aangepast. De RvT komt steeds meer in haar zuiver toezichthoudende, adviserende en werkgeversrol (zie ook onder principe 4).
PLANETART voldoet in toenemende mate aan dit principe.
Principe 8: samenstelling RvT
De RvT is in eerste instantie samengesteld met regionaal betrokken mensen. In het plan voor 2024 gaat de RvT op zoek naar twee extra leden; één met een meer nationale focus en één met een artistieke focus. Er is een schema van aftreden, waarbij we voorkomen dat de drie initiële leden tegelijkertijd de stichting verlaten.
PLANETART voldoet aan dit principe.
Woord van de RVT / Bestuursverslag 2023
Het jaar 2023 was voor de Raad van Toezicht een bewogen jaar. Het forse en voor de RvT onverwacht grote verlies over 2022 maakte ingrijpen in de organisatie noodzakelijk. Vanuit een tijdelijke rol als crisismanager hebben we een herstelplan opgesteld met als kern: terug naar de basis, inclusief een vereenvoudiging van de bestuursstructuur.
Het plan is met alle betrokkenen besproken. Voor een groot aantal van hen, waaronder het personeel van de stichting en huurders van WARP Technopolis, had het plan aanzienlijke consequenties. Helaas waren de pijnlijke keuzes nodig om de toekomst van PLANETART veilig te stellen. Gelukkig heeft het grootste deel van de mensen die geraakt zijn door de aangescherpte koers van PLANETART inmiddels weer een nieuwe richting en/of plek gevonden.
In dezelfde periode speelde de procedure voor de opvolging van Kees de Groot, de grondlegger van PLANETART die de stichting als artistiek leider bijna 30 jaar richting heeft gegeven. Ook Jeffrey Hofman, zakelijk leider van de stichting sinds 2021, nam in de loop van 2023 afscheid van de stichting. We zijn verheugd dat we in Guido Bertling een nieuwe bestuurder hebben gevonden die zowel de zakelijke als artistieke kant van het besturen van een kunststichting tot zijn competenties kan rekenen. Ondanks de uitdagende situatie waarin PLANETART zich bevindt, heeft Guido de positie als enig bestuurder van de stichting willen aanvaarden. Vanaf de eerste dag in zijn nieuwe rol geeft hij samen met het team daadkrachtig, bevlogen en creatief uitvoering aan het herstelplan.
Ook de RvT heeft in de tweede helft van het jaar nog actief bijgedragen aan de uitvoering van het herstelplan onder andere door zowel bij het rijk, de provincie als de gemeente aan te dringen op extra ondersteuning. De middelen die daardoor extra zijn gegenereerd gaven de ruimte aan PLANETART om te doen waar zij goed in is: gave rebelse festivals organiseren op het snijvlak van (media)kunst, technologie en muziek.
In de tweede helft van 2023 is de governance structuur van PLANETART sterk verbeterd. De Raad van Toezicht kan zich weer concentreren op haar toezichthoudende taak. Daarmee doen we recht aan de in de BIS aanvraag 2021-2024 geschetste ontwikkeling van de sturing van PLANETART.
PLANETART kan weer vooruitkijken. Dat doen wij met het volste vertrouwen in het huidige team van PLANETART. We wachten daarom in positieve spanning op het advies van de Raad voor Cultuur over de volgende BIS-periode, en dan met name op de aanvraag die PLANETART daarvoor heeft ingediend. De kwaliteit van TECART 2024, de beheersing van de organisatie en de samenwerking met alle betrokken waren uiterst succesvol. Het laat zien waar PLANETART ook in de meest uitdagende omstandigheden toe in staat is. Geheel in de lijn van het alomvattende adagium van de stichting: adapt or die.
Willem Jaap Zwart
Voorzitter Raad van Toezicht
Willem-Jaap Zwart
Voorzitter RvT PLANETART
Nawoord
Guido Bertling
Algemen Directeur PLANETART
In 2023 werd de wereld er niet rustiger op, het aantal brandhaarden lijkt alleen maar toe te nemen, of is dat een westerse perceptie? Voor PLANETART was het in meerdere opzichten ook een veelbewogen jaar, een jaar waarin we twee jubilea vierden; van onze festivals GOGBOT en TEC ART die respectievelijk 20 en 10 jaar bestaan. Een jaar waarin de realiteit van de wereldwijd gestegen energiekosten ons inhaalde, en we eerder dan gehoopt genoodzaakt waren te verhuizen uit het pand aan het stationsplein.
Het besluit om de huur van broedplaats WARP op te zeggen lag zwaar op de maag, maar was het enige juiste. En een jaar waarin Mr. GOGBOT Kees de Groot afscheid nam als directeur van PLANETART en ik hem opvolgde. We gaan Kees missen; als ‘nieuwe Kees’ zal het moeilijk zijn zijn schoenen te vullen. Ik heb een iets andere signatuur dan Kees.
Ik heb mijn wortels in de rauwe Enschede kunstscene, maar als HR manager ook een decennium aan zakelijke ervaring op zak. Dankzij voortvarend optreden van het kernteam hebben we ons staande weten te houden in de woelige wateren waarin we ons bevonden. En ik denk dat we kunnen concluderen dat get gelukt is een andere wind te doen waaien binnen PLANETART. Een logische culminatie van de professionaliseringsslag die PLANETART in 2021 met het toetreden tot de BIS heeft gemaakt. We trekken die lijn nu door naar alle gelederen van de organisatie, zonder het rebelse kind met het bedrijfsmatige badwater weg te gooien. We blijven de grens opzoeken op het gebied van kunst, muziek en thematiek.
Guido Bertling
Algemen Directeur PLANETART
Toelichting op het exploitatieresultaat 2023
PLANETART sluit 2023 af met een negatief eigen vermogen van € -161.191. 2023 was een jaar waarin de onvoorziene extremen van 2022 tot ontploffing kwamen. Stijgingen van energielasten, lonen en inflatiecorrecties leidde tot vermeerdering van het negatieve resultaat van 2022. Er moest stevig op de rem worden getrapt. De meest ingrijpende consequentie hiervan was het afstoten van broedplaats WARP Technopolis.
PLANETART was financieel en organisatorisch niet langer voldoende bij machte om op te treden als verantwoord huismeester. Een pijnlijk besluit, zeker omdat hiermee een tiental kunstenaars zonder studioruimte kwam te zitten. Een tussentijdse correctie op de begrotingen voorkwam erger leed, maar het kwaad was gedeeltelijk al geschied. Onze excuses aan de kunstenaars, onze medewerkers en andere betrokkenen die de dupe waren van het sluiten van WARP. Met het afstoten van WARP eind oktober kon PLANETART weer focus aanbrengen binnen haar activiteiten. Met GOGBOT 2023 - Drugs & AI werd een return to form bewerkstelligd - een taboedoorbrekend festival dat de gemoederen goed bezighield. En we wisten dat al snel in 2024 TEC ART volgde. Door onze focus te herpakken werd het duidelijk waar onze kracht en passie ligt. Niet in vastgoedbeheer, maar in het samenstellen van vette festivalprogramma’s. We hebben in 2023 alle voorgenomen activiteiten gerealiseerd. De continuïteit van Planetart is in 2023 zorgelijk, maar onder controle. Ondanks het negatieve resultaat stemmen de vooruitzichten voor 2024 voorzichtig positief. De jaarcijfers 2023 geven een vertekend beeld van de actuele situatie. Sinds eind 2023 is er een financieel herstelplan in uitvoering, maar de resultaten hiervan zijn pas sinds begin 2024 waarneembaar. Dit plan behelsde het afstoten van broedplaats WARP, extra compensatie vanuit het Ministerie van OCW en de provincie Overijssel en een complete doorlichting (met aangescherpte interne controlling) van de financiën. Tevens is op basis van het herstelplan met de gemeente Enschede, provincie Overijssel en het ministerie van OCW afgesproken een gedeelte van de gelden 2024 in te zetten voor het afbetalen van crediteuren 2023. Hiermee kon GOGBOT 2023 op gepaste schaal doorgang vinden. Begin 2024 is veruit het grootste gedeelte van Stichting Planetarts crediteuren betaald. De materiële en personele inzet voor TEC ART en GOGBOT 2024 is aangepast om binnen begroting te blijven. Op basis van de jaarbegroting 2024 wordt er in 2024 een positief resultaat van €171.200. Er worden geen liquiditeitsproblemen in 2024 verwacht. Naar verwachting begint PLANETART volledig financieel gezond aan 2025. We kijken ernaar uit. Planetart heeft bij het Ministerie van OCW wederom een aanvraag voor de BIS ingediend, voor de periode 2025 – 2028. Met toekenning staat Planetart een bedrijfsmatig stabiele en creatief ontregelende toekomst te wachten.
Colofon
- Willemijn CalisHoofdredactie
- Gari KoolenRedactie
- Roy te Lintelofoto’s festivals
- Ans Schuitemafoto’s Museum of the Future
- Concept & Technische realisatiecreative bastards